Prawo socjalne
1.Pojęcie zabezpieczenia społecznego

Jest ideą zgodnie, z którą ogół społeczeństwa poprzez swoją organizację tj. państwo obowiązany jest do zapewnienia bytu wszystkim, którzy nie mogą nie ze swojej winy, zapewnić go sobie przez własną pracę. Zabezpieczenie społeczne jest jednym z zadań państwa.

2.Elementy zabezpieczenia społecznego (ubezpieczenie społeczne, zaopatrzenie społeczne, pomoc społeczna)
Zaopatrzenie społeczne – powstało z przekształcenia określonych świadczeń opieki społecznej w uprawnienie roszczeniowe tzn. takie, które można dochodzić na drodze sądowej. Brak tutaj składki. Jest ono finansowane ze środków publicznych bez związku z pracą, a jedynie w uznaniu prawem określonej potrzeby przez organ państwowy.
Pomoc społeczna- stanowi środek uzupełniający w zakresie ubezpieczenia społecznego. Świadczenia z tego tytułu mają na celu umożliwienie osobom i ich rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości. Cechuje się indywidualizacją w zakresie potrzeb i dostosowania świadczeń. Przyznanie następuje czasem po wywiadzie środowiskowym lub po spełnieniu określonych kryteriów.

3.Ubezpieczenie społeczne a ubezpieczenie gospodarcze
Ubezp. społeczne wywodzi się z ubezpieczenia gospodarczego. Ma z tym ubezpieczeniem wspólne cechy: składka, wspólny fundusz, oznaczone ryzyko, szkoda i pokrycie szkody.
Ubezp. społ. realizuje cel społeczny, nie jest nastawione na zysk, jest przymusowe. Ubez.gosp. realizuje cel komercyjny, nastawione jest na zysk. Nie jest przymusowe, chociaż cecha przymusowości zaczyna przenikać np. doradcy podatkowi.   

4.Zasady prawne ubezpieczeń społecznych
Powszechność- objęci wszyscy pracownicy
Równe traktowanie wszystkich ubezpieczonych- bez wzgl. na płeć, stan cywilny, stan rodzinny.
Gwarancja państwowa uposażeń (świadczeń)- gdyby zabrakło funduszy na wypłatę ubezpieczonym świadczeń, brak ten zostanie uzupełniony z budżetu państwa.
Przymus ubezpieczenia – obowiązek ubezpieczenia pracownika z chwilą nawiązania stosunku pracy
Zasada proporcjonalności świadczeń do wkładu pracy- wysokość świadczeń jest zależna od wysokości otrzymywanego wynagrodzenia
5.Struktura ubezpieczenia społecznego
Ubezpieczenia rentowe, emerytalne, wypadkowe. Poza systemem pozostawiono KRUS. Ubezpieczenie społeczne nie obejmuje ubezpieczenia zdrowotnego. Ubezpieczenie chorobowe jest częścią ubezpieczenia społecznego.
Ubezpieczenia rentowe i emerytalne występują łącznie.
6.Dwoistość systemu emerytalnego
Składki, które trafiają do ZUS jak i do OFE rejestrowane są na indywidualnych kontach emerytalnych. Wprowadzenie takich kont daje ubezpieczonym możliwość sprawdzenia stanu konta emerytalnego oraz uzyskania informacji, w jaki sposób będzie się kształtować wysokość emerytury w zależności od wieku, w którym ubezpieczony zdecyduje się przejść na emeryturę. Składki wpłacane do ZUS podlegają corocznej waloryzacji, natomiast środki przekazywane do OFE pomnażane są poprzez lokowanie ich w inwestycje na rynkach finansowych. Od efektywności tych inwestycji zależeć będzie wysokość emerytur osób, które część kapitału emerytalnego tam przekazywały.
 
7.Obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowego
Ubezpieczeniu podlegają osoby z tytułu zarobkowego zatrudnienia wykonywanego w zasadzie na terenie Polski a wyjątkowo także za granicą Polski. Obowiązkowi ubezpieczenia podlegają :
    pracownicy (z wyjątkiem sędziów i prokuratorów)
     zatrudnieni na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy kc
    osoby prowadzące poza rolniczą działalność
    bezrobotni ale tylko ci co pobierają zasiłek
    żołnierze niezawodowi w służbie czynnej.
Obowiązek zgłoszenia pracownika do tych ubezpieczeń spoczywa na pracodawcy.

8.Dobrowolne ubezpieczenie emerytalne i rentowe
Przysługuje ściśle określonym osobom. Obywatelom polskim zatrudnionym u pracodawcy zagranicznego lub u podmiotów zagranicznych na terenie Polski, jeżeli w Polsce nie mają stałej siedziby ani swojego przedstawicielstwa.
Studentom studiów dziennych doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniu z innych tytułów. Dobrowolne ubezpieczenie em. i ren. jest dopuszczalne także przy zbiegu tytułów ubezpieczenia.

9.Zbieg tytułów ubezpieczenia em i ren
Dobrowolne ubezpieczenie em. i ren. jest dopuszczalne także przy zbiegu tytułów ubezpieczenia. Można wyróżnić 3 sytuacje:
Prymat określonych tytułów z możliwością dodatkowego ubezpieczenia na wniosek uprawnionego z innych tytułów.
Prymat najwcześniejszego tytułu z możliwością dodatkowego dobrowolnego ubezpieczenia z innego tytułu, albo zmiany tytułu.
Prawo wyboru tytułu. 

10.Obowiązek ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego
Ubezpieczenie chorobowe obowiązkowe jest dla pracowników (z wyłączeniem prokuratorów), osób odbywających służbę zastępczą i członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych – w pozostałych przypadkach jest dobrowolne.
Ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają  pracownicy (z wyjątkiem sędziów i prokuratorów)
     zatrudnieni na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy kc
    osoby prowadzące poza rolniczą działalność
Nie podlegają ub wyp bezrobotni pobierający zasiłek.

11.Okres podlegania ubezpieczeniom
Dla różnych grup jest inny. Reguluje to ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych.
Pracownicy – od nawiązania stosunku pracy do dnia rozwiązania tego stosunku
Zleceniobiorcy- od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy
Osoby prowadzące działalność gosp. – od dnia rozpoczęcia działalności do dnia jej zaprzestania.
W tych samych terminach powstaje i wygasa obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego dla tych osób. Z dniem powstania obowiązku ubezpieczeń powstaje również obowiązek opłacania składek z danego tytułu.

12.ZUS
Rok powstania – 1934
Ma osobowość prawną
Wykonawca ubezpieczenia społecznego
Przysługują mu uprawnienia organu administracji publicznej – może wydawać decyzje.
Państwowa jednostka organizacyjna.
Organy – Prezes (którego powołuje i odwołuje Premier), 5 osobowy Zarząd, Rada Nadzorcza, w składzie RN są przedstawiciele ministra właściwego ds. związków zawodowych, organizacji pracodawców, emerytów i rencistów.
ZUS realizuje przepisy o ubezpieczeniach społecznych. Zajmuje się obsługą ubezpieczeń społ. Jest odpowiedzialny za ewidencjonowanie składek oraz zarządzanie dostępnymi środkami w ramach FUS.

13.OFE
Przedmiotem działania tych funduszy jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. Otrzymują około 37 % naszej składki emerytalnej. Ma osobowość prawną. Organem zarządzającym jest Powszechne Towarzystwo Emerytalne, które również jest osobą prawną działającą w formie spółki akcyjnej. PTE pełni swoją funkcję odpłatnie.
Członkiem OFE może być osoba ubezpieczona a członkostwo uzyskuje się z chwilą zawarcia umowy z wybranym OFE. Jest to specyficzny stosunek członkostwa – fundusz za to odbiera część składki emerytalnej. Kiedy przechodzi się na emeryturę członkostwo w OFE ustaje. Zgromadzone środki w OFE przechodzą do Zakładu Emerytalnego- wybranego przez nas.   

14.Płatnik
Pracodawcy, jednostka wypłacająca świadczenia socjalne, zasiłki socjalne, ubezpieczony, który opłaca składki na własne świadczenie, kancelaria Sejmu, PUP…Wykonuje zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych. Posiada obowiązki wobec ZUS. Podwykonawca ZUS w zakresie administrowania ubezpieczeniem społecznym. Do obowiązków płatnika należy: zgłaszanie do ubezpieczenia, obliczanie, potrącanie, rozliczanie, opłacanie składek. Raporty miesięczne o wykonywaniu swoich obowiązków. Wykonywanie tych obowiązków kontroluje ZUS. Za niewypełnienie swoich obowiązków na płatnika  może zostać nałożona grzywna do 5 tys. zł.

15.Uprawnienie do uzupełnienia konta emerytalnego
Jak płatnik nie zapłacił należnej składki, ZUS ma obowiązek uzupełnienia naszego konta o kwotę danej składki, z tym, że czyni to w zasadzie na wniosek ubezpieczonego. Z urzędu tylko wtedy, gdy nastąpiło przedawnienie roszczeń w tym przedmiocie.

16.Procentowa składka na poszczególne ubezpieczenia
Składaka jest ustalona w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, jako stopa procentowa w stosunku do podstawy wymiaru, oddzielnie dla poszczególnego rodzaju ubezpieczeń.
Wynosi:
U. emerytalne – 19,52%
U. rentowe – 6%
U. wypadkowe – 0,67-3,60 – zależne od rodzaju działalności i od współczynnika korygującego

17. Finansowanie składek
Składka co do zasady podzielona jest między ubezpieczonego i płatnika.
Składka Em.-rentowa – po 50%
Składka chorobowa – płaci sam ubezpieczony
Składka wypadkowa – płaci sam płatnik

18.Podstawa wymiaru i wysokość składki
Podstawa wymiaru to przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu szeroko rozumianego zatrudnienia. Podstawą wymiaru może być też kwota zadeklarowana, nie może być niższa niż 60% przeciętnego wynagrodzenia.
Składkę płaci się do ustalonego pułapu wynagrodzenia określonego w skali rocznej jako kwota 30- krotnego prognozowanego i ustalonego w ustawie budżetowej przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.

19.Fundusze obsługujące reformę
Fundusze które zostały powołane do obsługi ubezpieczeń społecznych to FUS i FRD.
FUS – nie ma osobowości prawnej. Jest to państwowy fundusz celowy powołany w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych, pozostaje do dyspozycji ZUS. Dzieli się na wyodrębnione fundusze emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe oraz fundusze rezerwowe dla tych funduszy.
Przychodami FUS są składki oraz ewentualnie dotacje na poza ubezpieczeniowe zadania zlecone. W razie braku środków FUS może zaciągać kredyty i pożyczki.
Fundusz Rezerwy Demograficznej- ma na celu stworzenie rezerwy finansowej w dłuższym okresie, ma osobowość prawną. Organem FRD jest ZUS. Środkami FRD dysponuje zakład. Nie może zaciągać kredytów i pożyczek. Lokuje swoje środki w celu osiągnięcia maksymalnego ich bezpieczeństwa. Środki mogą być wykorzystane na uzupełnienie funduszu emerytalnego wyłącznie z przyczyn demograficznych. Wykorzystaniem środków zarządza RM na wniosek ZUS.

20.Okresy składkowe
Mają znaczenie przy ubezpieczeniu rentowym.
Mają zastosowanie do starszych ubezpieczonych i częściowo do młodszych ubezpieczonych. Mają znaczenie do ustalenia prawa do emerytury. Osoby starające się o rentę muszą wykazać się odpowiednią ilością okresów składkowych, aby nabyć uprawnienie do tych świadczeń.
Ogólna zasad: okresy nieskładkowe nie mogą przekraczać 1/3 okresów składkowych.
Można wyróżnić dwa rodzaje okresów składkowych:-
okresy ubezpieczenia – nie odprowadza się składek, ale jest to okres składkowy np. okres po ustaniu zatrudnienia, za który przyznano odszkodowanie zgodnie z przepisami prawa, okres nauki i nauki zawodu młodocianych przed wejściem w życie kp, okresy ubezpieczenia za granicą, jeżeli wynika to z umów międzynarodowych, urlop macierzyński
Okresy płacenia składek na ubez. społ 
21.Okresy nieskładkowe
m.in
1.    Pobieranie od pracodawcy, z ZUS lub Funduszu Pracy wynagrodzenia lub innych świadczeń z tytułu przejściowej niezdolności do pracy w czasie trwania zatrudnienia lub po jego ustaniu
2.    Pobierania zasiłku przedemerytalnego
3.    Nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem jej ukończenia w czasie określonym w programie studiów
4.    okresy urlopów wychwawczych

22.Niezdolność do pracy
Niezdolną jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.
Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do jakiejkolwiek pracy.
Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Wyróżniamy niezdolność trwałą i okresową
Albo – całkowitą lub częściową.
Odróżnienie następuje na podstawi wiedzy medycznej. O niezdolności orzeka orzecznik ZUS. Nadzór nad orzecznikim sprawuje Prezes ZUS – który w tym przedmiocie ustala wytyczne dla orzeczników.

23.Podstawa wymiaru emerytury lub renty
Podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia em i ren lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośredni rok , w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę.
Gdy zainteresowany w ciągu 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłosił wniosek o emeryturę, pobierał przez więcej niż 10 lat zasiłek przedemerytalny, podstawę wymiaru emerytury stanowi ustalona w sposób określony, przeciętna podstawa składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośredni rok, w którym zainteresowany nabył prawo do tego zasiłku.
Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być wyższy niż 250 % .
Kwota bazowa wynosi 100 % przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczeń składki na ub społ, określone w przepisach o systemie ub społ, w poprzednim roku kalendarzowym. 

24.Dylematy emerytalne
Czy ustawodawca powinien ustanowić jeden wiek emerytalny dla wszystkich przechodzących na emeryturę?/kobieta – mężczyzna
Różne rodzaje zajęcia/czy powinny istnieć przywileje dla jednych a dla drugich nie.
Wiek emerytalny- w jakim wieku powinniśmy przechodzić na emeryturę.
Czy pozwolić emerytom i rencistom pracować w celu dorobienia przy jednoczesnym pobieraniu świadczeń.
Wcześniejsze emerytury – czy pozwalać, a jak tak to komu i na jakich warunkach?

25.Emerytura „starszych” ubezpieczonych
Straszy ubezpieczony to ten, który urodził się po 1948 r. Emerytura tych osób liczy się w sposób kombinowany z uwzględnieniem dla wszystkich procentowej kwoty bazowej oraz indywidualnej podstawy wymiaru świadczenia i stażu emerytalnego.
24% kwoty bazowej, to socjalna część emerytury. Tej części nie ma w emeryturze młodszych ubezpieczonych.
MAX podstawa wymiaru wynosi 250% przeciętnego wynagrodzenia.
Przesłanką nabycia emerytury starszych ubezpieczonych jest posiadanie odpowiedniego stażu pracy, który wynosi 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.
W przypadku wcześniejszej em. 15 lat k i 20 lat m.
Jeżeli wyliczenia emerytury starszych ubezpieczonych wskazują, że byłaby niższa od najniższej to przy założeniu posiadania odpowiedniego stażu pracy następuje wyrównanie do tej najniższej emerytury.
Ze starego systemu mogą skorzystać również ci, którzy urodzili się po 1948 r. do 31.12.1968 r. Są w grupie przejściowej. Muszą spełniać następujące warunki:
- nie przystąpili do OFE
-musieli wykazać prawo do wcześniejszej emerytury do 31. 12. 2006 r.
- rozwiązanie stosunku pracy musi nastąpić w związku z przejściem na emeryturę

26.Wyjątki od zasad emerytalnych starszych ubezpieczonych
U starszych ubezpieczonych daleko posunięte są wyjątki od konieczności osiągnięcia wieku emerytalnego. Wyjątki te dotyczą:
- długiego stażu emerytalnego , który upoważnia do wcześniejszego przejścia na emeryturę
- odrębnych uregulowań np. pracownicy urzędów państwowych, górnictwo
- zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze

27.Emerytura młodszych ubezpieczonych
Liczy się wg. stanu konta ubezpieczonego w ZUS i na rachunku w OFE. Emerytura z OFE stanowi dopełnienie emerytury z ZUS w proporcji 1:2 /OFE:ZUS. Wysokość emerytury zależy od średniej dalszej długości życia ogłaszanej przez Prezesa GUS. Przesłanką nabycia tej em. Jest osiągnięcie wieku emerytalnego: 60 lat K i 65 lat M.
Do obliczenia stosuje się formułę: Suma na koncie podzielona przez liczbę miesięcy przewidywanego dalszego życia dla danego rocznika.
 
28.Kapitał początkowy
Jest wkładem na konto ubezpieczonego z tytułu zatrudnienia do 01. 01. 1999 r., uzyskana w ten sposób kwota ma być zapisana na koncie ubezpieczonego. Oblicza się jak emeryturę dla starszych ubezpieczonych. Jest waloryzowany wzrostem płac i cen.
29.Warunki nabycia renty z tytułu niezdolności do pracy
Przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia trzy warunki łącznie:
1.Jest niezdolny do pracy
2. ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy- długość tych okresów jest uzależniona od wieku ubezpieczonego
3.  niezdolność do pracy powstała w czasie wymienionych w ustawie okresów składkowych albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów (nie dotyczy tych, którzy mają ponad 20 lat stażu)

30.Rodzaje rent z tyt niezdolności do pracy
Renta stała- gdy niezdolność do pracy jest stała
Renta okresowa- jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa. Przysługuje na czas określony w decyzji rentowej, po upływie, którego prawo do renty wygasa. Ponowne przyznanie renty wymaga nowego postępowania rentowego i orzeczenia niezdolności do pracy.
Renta szkoleniowa- przyznaje się ją w razie stwierdzenia w orzeczeniu lekarskim celowości przekwalifikowania zawodowego ubezpieczonego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie albo niezdolności do służby. Przyznaje się ją na okres 6 miesięcy, który może być wydłużony albo skrócony w zależności od możliwości przekwalifikowania zawodowego i zachowania samego rencisty. Maksymalny okres wydłużenia to 30 mcy./na wniosek starosty/ 
31.Długość okresów niezbędnych do nabycia renty
Jest to uzależnione od wieku ubezpieczonego. W zasadzie jest to 5 okresów składkowych i nieskładkowych.
1 rok- jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat
2 lata – powyżej 20 lat do 22 lat
3 lata – powyżej 22 do 25 lat
4 lata – powyżej 25 do 30 lat
5 lat – powyżej 30 lat – okres ten powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem niezdolności do pracy
Jeżeli bezp.. nie osiągnął żadnego z ww. okresów, to warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 mcy po ukończeniu nauki w szk. ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej, szkole wyższej

32.Renta szkoleniowa
przyznaje się ją w razie stwierdzenia w orzeczeniu lekarskim celowości przekwalifikowania zawodowego ubezpieczonego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie albo niezdolności do służby. Przyznaje się ją na okres 6 miesięcy, który może być wydłużony albo skrócony /na wniosek starosty/ w zależności od możliwości przekwalifikowania zawodowego i zachowania samego rencisty. Maksymalny okres wydłużenia to 30 mcy. Renta szk. wynosi 75% podstawy wymiary renty.

33.Sposób obliczenia renty

34.Przesłanki prawa do renty rodzinnej
Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tyt. niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Oceniając prawo do renty, przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Renta rodzinna przysługuje także członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne. W tym przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

35.Uprawnieni do renty rodzinnej
Dzieci własne, drugiego małżonka, przysposobione, przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości. Małżonek ( wdowa lub wdowiec), rodzice. Dzieci mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia 16 lat, a w razie nauki w szkole do 25 lat, a gdy ukończenie tego wieku przypada na ostatni rok studiów w szkole wyższej do ukończenia tego roku.
Małżonek musi spełniać jeden z 4 warunków:
-ukończone 50 lat
-Uzyskanie orzeczenia o niezdolności do pracy w ciągu 5 lat od śmierci małżonka
-wychowywanie, co najmniej jednego dziecka, wnuka lub rodzeństwa uprawnionego do renty po zmarłym, jeżeli nie ukończyło 16 lat. Jeśli uczy się to 18 lat
- opiekowanie się dzieckiem bądź całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji i jest uprawnione do renty rodzinnej

36.Warunki uzyskania renty rodzinnej przez uprawnionych
Dzieci mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia 16 lat, a w razie nauki w szkole do 25 lat, a gdy ukończenie tego wieku przypada na ostatni rok nauki w szkole wyższej, do ukończenia tego roku.
Bez względu na wiek, jeżeli w ww. okresie stały się niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji.
Wdowa ma prawo do renty, jeżeli,
1)    w chwili śmierci osiągnęła 50 lat lub była niezdolna do pracy nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania dzieci,
2)    wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli się uczy 18 lat
3)    jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem, które jest całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji bądź całkowicie niezdolne do pracy i jest uprawnione do renty rodzinnej
4)    Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która od dnia śmierci nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz kryteriów ww. miała prawo do alimentów z jego strony uzyskanych na drodze sądowej lub ugodą.

37.Okresowa renta rodzinna
Przysługuje wdowie, która nie spełnia określonych kryteriów i nie ma niezbędnych źródeł utrzymania. Przysługuje na okres 1 roku od śmierci męża, jeżeli uczestniczy w szkoleniu zorganizowanym w celu uzyskania kwalifikacji to na 2 lata . Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która od dnia śmierci nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz kryteriów ww. miała prawo do alimentów z jego strony uzyskanych na drodze sądowej lub ugodą.
Wysokość rr jest uzależniona od ilości osób uprawnionych.

38.Środki zmarłego zgromadzone w OFE
Przekazane zostają w połowie na rachunek małżonka w tym funduszu. Jeśli nie ma takiego, to musi założyć. Reszta na dwie wskazane osoby, jeśli nie zostały wskazane to wchodzą do masy spadkowej.

39.Zasiłek pogrzebowy
Wynosi 200% przeciętnego wynagrodzenia i przysługuje w razie śmierci:
1)    ubezpieczonego
2)    osoby pobierającej emeryturę lub rentę
3)    osoby spełniającej warunki do jej uzyskania
4)    członka rodziny: ubezpieczonego, emeryta, rencisty
Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszt pogrzebu. Jeżeli była to osoba trzecia, to otrzyma ona zwrot kosztów faktycznie poniesionych, nie więcej jednak jak przysługuje ustawowo). Prawo do zasiłku wygasa w razie nie zgłoszenia wniosku o jego przyznanie w okresie 12 miesięcy od śmierci ubezpieczonego.

40.Specjalne emerytury lub renty finansowane z budżetu państwa
1)    Może przyznać Premier taką emeryturę lub rentę, na warunkach i w wysokości innej niż określone w ustawie w uzasadnionych przypadkach.
2)    Prezes ZUS może przyznać w drodze wyjątku świadczenie w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń określonych w ustawie, ubezpieczonym oraz pozostałym po nim członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym.

41.Minimalne i maksymalne świadczenie emerytalne
W stosunku do starszych ubezpieczonych następuje wyrównanie do minimum świadczenia, nawet wtedy, gdy wyliczenie świadczenia nie uzasadnia takiej jego wysokości.
Jeżeli mamy młodszych to może również nastąpić wyrównanie do minimum świadczenia, ale muszą spełnić trzy warunki:
1.    osiągnąć 60 lat K – 65 lat M
2.    posiadać okresy składkowe i nieskładkowe w proporcji nie gorszej niż 3:1 w wysokości 20 lat dla K i 25 dla M
3.    nie osiąganie przychodu powodującego zmniejszenie lub zawieszenie emerytury lub renty
Maksymalne świadczenie nie może być wyższe niż 250% przeciętnego wynagrodzenia.
   
42.Prawo do świadczenia emerytalnego

Powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Ustanie natomiast następuje, gdy ustaje którykolwiek z warunków wymaganych do nabycia tego prawa lub z dniem śmieci osoby uprawnionej.

43.Postępowanie w sprawie świadczeń emerytalnych
Postępowanie toczy się przed organem rentowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania uprawnionego do świadczenia. Z reguły jest to ZUS.
Postępowanie wszczyna się na wniosek zainteresowanego. Wniosek można cofnąć do czasu wydania decyzji. Do wniosku należy dołączyć dowody douzasadniające. Jeżeli ich brakuje ZUS może odmówić wydania decyzji. Przysługuje odwołanie do sądu.
Decyzję w sprawie świadczenia powinno się wydać w ciągu 30 dni, ale bieg tego terminu liczy się dopiero od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

44.Zwrot nienależnie pobranego świadczenia
Osoba, która nienależnie pobrała świadczenia jest zobowiązana do ich zwrotu. Za takie uważa się:
- świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie bądź zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a osoba pobierająca takie świadczenie był pouczona o braku prawa jego pobierania.
- świadczenie przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań bądź dokumentów.
Nie można żądać zwrotu kwot takich świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenie zawiadomiła organ rentowy o ustaniu prawa do pobierania tych świadczeń a mimo to były one nadal wypłacane. W pozostałych wypadkach za okres dłuższy niż 3 lata.

45.Egzekucja i potrącenia ze świadczenia

46.Świadczenia chorobowe ( wymień)
Zasiłek chorobowy
Świadczenie rehabilitacyjne
Zasiłek wyrównawczy
Zasiłek macierzyński
Zasiłek opiekuńczy

47.Zasady przyznawania zasiłków chorobowych
Ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku
- po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia, gdy podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu,
- po upływie 180 dni, gdy ubezpieczony jest dobrowolnie,
Od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku chorobowego przysługuje:
- absolwentom szkół i szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia szkoły
- posłom senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji
- ubezpieczonym, którzy mają wcześniejszy, co najmniej 10 letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego
- jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy
Zasiłek chorobowy przysługuje również osobie, która stała się niezdolna do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy, co najmniej 30 dni i powstała:
- nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego,
-nie później niż w ciągu 3 miesięcy  od ustania tytułu ubezpieczenie chorobowego – w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby której objawy ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby

48.Okres zasiłkowy
Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy – nie dłużej jednak niż 6 miesięcy / albo 182 dni?/, a jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została gruźlicą – nie dłużej jak 9 mcy.   
Jest to okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.
Okres 6 mcy obejmuje okres wynagrodzenia chorobowego.

49.Wysokość zasiłku
Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 80 % podstawy wymiaru zasiłku.
Miesięczny zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu wynosi 70% podstawy wymiaru składki.
100 % wynosi, jeżeli niezdolność do pracy:
- przypada w okresie ciąży,
- powstała w drodze do pracy lub z pracy
- dla dawcy organów, komórek

50.Wyłączenie prawa do zasiłku
1) Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, kiedy przysługuje prawo wynagrodzenia chorobowego, jednak okres pobierania wynagrodzenia chorobowego zalicza się do okresu zasiłku chorobowego.
2) Nie przysługuje również w:
- okresie urlopu bezpłatnego,
- w okresie urlopu wychowawczego
- tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności.
Utrata prawa do zasiłku:
1)    jeżeli nie podejmiemy innej zaproponowanej przez pracodawcę innej pracy,
2)    jeżeli niezdolność do pracy powstała na skutek umyślnego przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem,
3)    niezdolność do pracy spowodowana nadużyciem alkoholu, zasiłek Ne przysługuje za okres pierwszych 5 dni tej niezdolności
4)    wykonywanie pracy zarobkowej lub wykorzystanie zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem,
5)    gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane

51.Świadczenie rehabilitacyjne
Przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja leczenia rokują odzyskanie zdolności do pracy.
Przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej niż przez 12 miesięcy.
Nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego lub do świadczenia przedemerytalnego.
Wynosi 75 % podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
100 % - jeżeli niezdolność do pracy powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo w okresie ciąży

52.Zaświadczenie lekarskie
Są dowodami stwierdzającymi czasową niezdolność do pracy z powodu choroby, konieczności sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny, pobycie w zakładzie opieki zdrowotnej.
ZUS upoważnia do wystawiania zaświadczeń lekarskich lekarza, lekarza stomatologa, felczera i starszego felczera po złożeniu przez niego pisemnego oświadczenia, że zobowiązuje się on do przestrzegania zasad orzekani o czasowej niezdolności do pracy.
Zaświadczenie jest wystawiane na odpowiednim druku, według wzoru. Druki są ścisłego zarachowania. Zaświadczenie jest poufne. ZUS prowadzi rejestr zaświadczeń.

53.Kontrola zwolnień lekarskich
Zaświadczenia wystawia się z dwiema kopiami. Oryginał wystawiający przesyła w ciągu 7 dni od dnia wystawienia, bezpośrednio do ZUS-u. Pierwszą kopię otrzymuje ubezpieczony, drugą przechowuje wystawiający prze 3 lata.
Kontrolę prawidłowości wystawiania zaświadczeń o czasowej niezdolności wykonują lekarze orzecznicy ZUS.
Lekarz orzecznik może:
- przeprowadzić badanie lekarskie ubezpieczonego w wyznaczonym miejscu, bądź w miejscu jego pobytu
- skierować ubezpieczonego na badanie specjalistyczne przez lekarza konsultanta ZUS
- zażądać od wystawiającego udostępnienia dokumentacji medycznej lub udzielenia wyjaśnień i informacji
- zlecić wykonanie badań pomocniczych w wyznaczonym terminie.
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości wystawiania zaświadczeń ZUS może cofnąć upoważnienie do wystawiania zaświadczeń lekarskich na okres nieprzekraczający 12 miesięcy od daty uprawomocnienia się decyzji.
Można się od niej odwołać. Do ZUS-U , do Ministra Pracy, a następnie do NSA

54.Pojęcie wypadku przy pracy
Wypadek przy pracy jest to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodującą uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Te przesłanki muszą występować łącznie.
Nagłość- nie odnosi się do określonego czasowo działania przyczyny zewnętrznej lecz  oznacza nagłą szkodę w postaci choroby, kalectwa lub śmierci. Skutek działania nie musi być natychmiastowy. Może się ujawnić po pewnym czasie. W zasadzie działanie przyczyny zewnętrznej nie powinno przekraczać dniówki roboczej.
Zewnętrzność- o przyczynie zewnętrznej możemy mówić, gdy pozostaje ona poza wolą i świadomością pracownika
Związek z pracą:
- wykonywanie przez pracownika obowiązków zwykłych czynności lub poleceń przełożonych
- wykonywanie przez pracownika czynności w interesie pracodawcy nawet bez jego polecenia
- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy,
-
55.Przesłanki wyłączenia odpowiedzialności za wypadek przy pracy
Świadczenia nie przysługują ubezpieczonemu:
1)    Gdy wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów ochrony życia lub zdrowia, spowodowane prze niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa
2)    gdy ubezpieczony był w stanie nietrzeźwości lub środków odurzających – przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku

56.Przyczyna zewnętrzna wypadku przy pracy
To przyczyna stanowiąca zewnętrzne źródło wypadku tkwiące poza organizmem poszkodowanego. W myśl orzecznictwa sądowego to każdy czynnik zdolny wywołać w określonych warunkach szkodliwe skutki.
Przyczyna zewnętrzna nie musi być jednak wyłączną przyczyną wypadków. Wystarczy, że przyczyni się ona do powstania uszczerbku na zdrowiu, byleby tylko była przeważająca lub miała istotny wpływ na zaistnienie i przebieg zdarzenia.

57.Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy
Ta kategoria nie odpowiada ściśle definicji wypadku przy pracy.
Wypadki te dotyczą pracowników.
- w czasie trwania podróży służbowej chyba, że wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem przez niego powierzonych mu zadań,
- podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
- przy wykonywaniu zadań zleconych przez organizacje związkowe działające u pracodawcy
Wypadki w ramach wykonywania pracy zarobkowej
- w czasie pełnienia funkcji posła lub senatora
- w trakcie wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej
- wypadki powstałe w trakcie uprawiania sportu, zawodów, treningu, któremu uległa osoba pobierająca stypendium sportowe
INNE
1.    Przy ratowaniu innych osób od grożącemu ich życiu niebezpieczeństwu
2.    przy ściganiu lub ujęciu osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub chronieniu innych osób przed napaścią

58.Wypadki sensu stricto ( w ścisłym tego słowa znaczeniu)
Wypadki w ścisłym tego słowa znaczeniu to te, które odpowiadają ścisle definicji wypadku przy pracy. Dzielą się na:
- śmiertelne- to takie, kiedy śmierć spowodowana wypadkiem nastąpiła w okresie 6 miesięcznym od wypadku,
- ciężkie – nie zależą od przyczyny zewnętrznej – to wypadki w wyniku których nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała lub np. utrata wzroku, choroba nieuleczalna istotne oszpecenie, uszkodzenie ciała ,
- zbiorowe- to te, w którym wypadkowi uległy co najmniej 2 osoby

59.Świadczenia z ustawy wypadkowej ( wyliczenie i krótkie omówienie)
Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:
1) zasiłek chorobowy dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub choroba zawodową,
2) świadczenie rehabilitacyjnie dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy ale dalsze leczenie rehabilitacyjne rokuje powrót do pracy
3) zasiłek wyrównawczy – dla ubezp..będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu
4) jednorazowe odszkodowanie – dla ubezp., który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu ,
5) jednorazowe odszkodowanie- dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty
6) renta z tytułu niezdolności do pracy dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
7) renta szkoleniowa – dla ubezpieczonego, wobec którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego, którego niezdolność do pracy spowodowana była wypadkiem przy pracy bądź chorobą zawodową
8) renta rodzinna – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego bądź dla rodziny uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy bądź choroby zawodowej
9) dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej
10) dodatek pielęgnacyjny
11) pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą
Świadczenia nie przysługują niektórym ubezpieczonym, którzy mają zaległości w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne, jeżeli przekracza ono 6.60 zł.

60.Składka na ubezpieczenie wypadkowe.
U. wypadkowe – 0,67% -3,60 % podstawy wymiaru. Jego wysokość zależy od rodzaju działalności i wskaźnika korygującego. Stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe ustala się na rok składkowy, tj. od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku.
Nie dotyczy to mniejszych ubezpieczonych tzn. tych którzy zatrudniają maksymalnie 9 pracowników.
Taki ubezpieczony płaci ryczałtową składkę ma ub. wyp w wysokości 50 % najniższej stopy %   ustalonej na rok składkowy dla grup działalności.
Natomiast jeżeli zatrudnionych jest 10 i więcej pracowników, składka ta jest zróżnicowana. Jest uzależniona od PKB i od wskaźnika korygującego. Wynosi on obecnie od 0,8% - 1,2 %.
Od 1.04.2009 r. ub.wyp od 0,40- 8,12% wskaźnik korygujący od 0,5 – 1,5%